Văn Miếu Diên Khánh: Di Tích Miếu Thờ Khổng Tử Tại Khánh Hòa

Văn miếu Diên Khánh được lập từ năm 1853 tọa lạc tại khóm Phú Lộc Tây, thị trấn Diên Khánh, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa. Tuy gọi là Văn miếu Diên Khánh nhưng có thể xem đây là Văn miếu cấp tỉnh mà tiền thân là Văn miếu trấn Bình Hòa xưa, lập từ năm Gia Long thứ 2.

Văn Miếu là nơi để thờ Đức Khổng Tử, đạo Khổng – Nho giáo, thờ Đức Khổng Tử – người sáng lập ra Nho giáo và thờ các bậc hiền triết từng là học trò của Ngài, tiêu biểu như Tứ phối (4 vị học trò giỏi được Khổng Tử mếm mộ nhất và được phối thờ cùng Ngài là Nhan Hồi, Tăng Sâm, Khổng Cấp, Mạnh Kha), Thập Triết (10 vị hiền triết có công với Nho giáo là Mẫn Tử Khiên, Tử Trương, Tể Dư, Nhiễm Hữu, Ngôn Yển, Nhiễm Canh, Nhiễm Ung, Trọng Do, Bốc Thượng và Đoan Mộc Tử)… Với giới nho sĩ, khoa mục ở bản địa, Văn Miếu là địa chỉ thân thuộc với họ vì này là khoảng không sinh hoạt văn hóa cổ truyền chính.

Từ thời phong kiến, đạo Nho được xem như là quốc giáo và chữ Hán được áp dụng trong việc thi tuyển để cứu lựa chọn ra các nhân tài phụng sự cho tổ quốc. Ở thời nhà Nguyễn, hệ thống trường học được thành lập ở khắp các bản địa để xếp hàng đào tạo và giảng dạy đạo Nho cho người theo Nho học.

Việc học đã được tổ chức thì nhất định phải có Khổng miếu. Cấp tỉnh có Văn Thánh hay Văn miếu, còn cấp phủ, huyện có Văn chỉ. Văn miếu do quan tỉnh đứng lập; Văn chỉ do thân hào nhân sĩ đứng lập. Văn Miếu Diên Khánh xưa cũng được hình thành theo thiết chế ấy. Đây là một truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta nhằm ghi nhận công lao to lớn của những người có tài học hành, đỗ đạt và giúp ích cho đời.

Đây cũng là Văn miếu cấp tỉnh hiếm hoi còn tồn tại ở khu vực Nam Trung bộ, đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia vào năm 1998. Chính vì đã được lập từ rất lâu đời, cũng như trải qua nhiều cuộc chiến tranh lịch sử, nên văn miếu Diên Khánh được trung tu lại nhiều lần để giữ được vẻ đẹp cổ kính mà vẫn có giá trị sử dụng.

Khu Văn Miếu Quốc Tử Giám đã thông qua bốn lần tu bổ vào các năm 1892, 1904, 1941. Năm 1948, Văn Miếu bị Việt Minh đốt trụi trong campaign “Tiêu thổ Kháng chiến”. Tới năm 1959 được phục dựng lại tại địa chỉ mới.

Có thể bạn quan tâm: Thành Cổ Diên Khánh: Di Tích Lịch Sử Nổi Tiếng Khánh Hòa

Văn Miếu Diên Khánh được xây dựng với quy mô lớn từ năm 1853 và đến năm sau thì cơ bản hoàn thành. Tuy vậy, trải qua nhiều thăng trầm trong cơn binh lửa, nhất là giai đoạn chống thực dân Pháp 1945 - 1954, đến nay đã trải qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa.

Theo “Đại Nam nhất thống chí”: Năm Gia Long thứ hai (1803), vua có chỉ dụ “lập Văn Miếu ở xã Phú Lộc, huyện Hoa Châu, thuộc trấn Bình Hòa”. Nhưng cho đến nay ta không còn biết được quy mô và kiến trúc như ban đầu, được khởi công và hoàn thành vào thời gian nào? Hiện nay, dựa vào bản chính (văn bia) bằng đá hiện vẫn còn cho biết Văn Miếu được tạo lập vào năm Tự Đức thứ 11, tức năm 1858. Qua những ghi chép còn lại nơi đây, cho biết cụ thể danh sách 7 vị cử nhân, 17 vị tú tài và 24 học sinh là người Khánh Hòa đã qua học tập và đỗ đạt.

Quá Trình Thành lập và Trùng tu Văn Miếu Diên Khánh:

• Năm 1803 : Vua Gia Long cho ra chỉ dụ lập Văn Miếu tại xã Phú Lộc, huyện Hòa Châu – thị trấn Bình Hòa, nay thuộc khóm Phú Lộc Tây – thị trấn Diên Khánh – tỉnh Khánh Hòa. Tuy nhiên do các năm mưa lũ chiền miên nên đã được dời vị trí khác và từ thời điểm năm 1853 Quốc Tử Giám mới được thành lập với mô hình lớn và tới năm sau thì căn bản hoàn thành xong.
• Năm 1853 : Văn Miếu chính thức được thành lập lại với mô hình lớn và hoàn thành xong trong năm, Quốc Tử Giám có nhà bi đình, ở vị trí chính giữa có tòa tiền đường và chánh đường cao rộng, làm được làm bằng gỗ xây tường gạch bao, các cột kèo được chạm trổ sơn son thếp vàng đẹp tuyệt, uy nghiêm.
• Năm 1982 : thông qua nhiều thời gian Văn Miếu Quốc Tử Giám xuống cấp và được tu bổ chỉnh sửa một trong những hạng mục.
• Năm 1904 : Văn Miếu được tu sửa lần 2.
• Năm 1941 : Một số hạng mục xuống cấp nên đã được tu làm lại.
• Năm 1948 : Văn Miếu Quốc Tử Giám bị đốt trụi trong campaign “Tiêu thổ Kháng chiến” của Việt Minh.
• Năm 1959 : Văn Miếu được phục dựng lại tại địa chỉ mới & Văn Miếu Quốc Tử Giám này sinh tồn tới hiện nay vẫn chưa qua

Văn Miếu được xây trong khuôn viên khá vuông vức, với tổng diện tích 1.500m2, phía trước có nhà bi đình, chính giữa có tòa tiền đường và chánh đường cao rộng, làm bằng gỗ xây tường gạch bao, các cột kèo được chạm trổ sơn son, thếp vàng đẹp đẽ và uy nghiêm. Ngăn cách giữa bi đình và tòa chánh đường là một sân gạch khá rộng, hai bên có hai dãy nhà tả vu và hữu vu. Bên dãy tả vu còn có nhà quan cư được bày trí đẹp, thường dùng làm chỗ tạm trú cho quan khách sử dụng trong những dịp tế lễ.

Phía tây Văn Miếu có một ngôi miếu nhỏ gọi là Khải Miếu thờ Khải Thánh Công Lương Ngột và bà Nhan Thị Trưng, họ chính là đức thân phụ và thân mẫu của đức Khổng Tử. Thường khi vào cuộc tế lễ, người ta thường tế đầu tiên ở ngôi Khải Miếu để tôn vinh người đã sinh ra Đức Ngài.

Năm 1948, Văn Miếu bị Việt Minh đốt trụi trong campaign “Tiêu thổ Kháng chiến”. Tới năm 1959 được phục dựng lại tại địa chỉ mới. Hiện tại, Văn Miếu chỉ còn giữ được 2 tấm bia đá thời Tự Đức 11 (1858) giúp ta hiểu biết hơn về lịch sử, văn hóa, sinh hoạt của nhân dân Khánh Hòa và quá trình hoàn thiện khu Văn Miếu năm 1854. Ngoài ra còn có một Bài minh ở Bái Đường nói rõ hơn về sự đỗ đạt của các vị văn võ, khoa bảng, hào mục, chức sắc và các học sinh địa phương từ đầu triều Nguyễn đến thời Tự Đức.

Đặc biệt, trong đó có các ông Nguyễn Khanh, Lê Thiện Kế, Lê Nghị, Lê Viết Tạo, Nguyễn Lương… sau này đều trở thành những danh tướng trong phong trào yêu nước chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Khánh Hòa do Trịnh Phong lãnh đạo (1885 - 1886).

Ngay sau khi nhân dân tỉnh nhà giành được chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám 1945, Văn Miếu Diên Khánh là nơi luyện tập quân sự của thanh niên trong thôn và là địa điểm tập kết lương thực, thực phẩm để cung cấp cho chiến sĩ ta chiến đấu ở mặt trận Nha Trang. Trong kháng chiến chống Mỹ, đây là địa điểm liên lạc, nơi dừng chân của các chiến sĩ cách mạng trong những lần xuống đồng bằng.

Có thể bạn quan tâm: Đền Thờ Trần Quý Cáp Diên Khánh: Di Tích Lịch Sử Nổi Tiếng

Hàng năm, Ban chủ tịch di tích lịch sử đều tổ chức Lễ hội ở Văn Miếu Diên Khánh Nha Trang là lễ Thánh Đán (đáng nhớ ngày sinh 27/8 m lịch) và Thánh Húy (ngày giỗ 18/4 Âm lịch) của đức Khổng Tử. Do chính quyền trực thuộc phong kiến tổ chức tế lễ: Một viên chức hàm Chánh cửu phẩm được giao trông coi, trực thuộc chủ tịch của quan Đốc học. Phụ cứu ông có 04 lễ sanh lo phần nghi lễ và 30 miếu phu được lựa chọn kỹ lưỡng.

Trước năm 1945, lệ cúng hàng năm ở Văn Miếu thường được tổ chức vào ngày "Đán" và ngày "Húy", tức ngày sinh và ngày mất của Khổng Tử do Nhà nước đứng ra tổ chức, ngân sách do tỉnh đài thọ. Buổi tế được tổ chức rất trang trọng, đúng với những nghi lễ của triều đình đã quy định. Chính vì vậy, trong lễ cúng thường có mặt đông đảo quan lại, thân hào nhân sĩ trí thức trong phủ tham gia.

Ngày nay, việc tế tự vẫn được duy trì vào những ngày trên và do Ban tế lễ Văn Miếu chuẩn bị chu đáo, phù hợp với hoàn cảnh hiện tại.

Trải qua rất nhiều lần tu sửa và xây mới bởi môi trường và chiến tranh cho nên hiện nay Văn Miếu chỉ còn giữ được 2 tấm bia đá thời Tự Đức 11 (1858) giúp ta hiểu biết hơn về lịch sử, văn hóa, sinh hoạt của nhân dân Khánh Hòa và quá trình hoàn thiện khu Văn Miếu năm 1854. Ngoài ra còn có một Bài minh ở Bái Đường nói rõ hơn về sự đỗ đạt của các vị văn võ, khoa bảng, hào mục, chức sắc và các học sinh địa phương từ đầu triều Nguyễn đến thời Tự Đức.

Với bề dày lịch sử, khu Văn Miếu mang giá trị to lớn về quá trình học tập, tiếp nhận tri thức và biểu hiện sự tôn sư trọng đạo, làm phong phú thêm kho tàng di sản văn hóa dân tộc. Ngày 15-10-1998, di tích lịch sử văn hóa Văn Miếu Diên Khánh đã được Nhà nước ra quyết định công nhận là di tích quốc gia.