Đình Phú Cang Nha Trang Khánh Hoà Và Những Dấu Ấn Lịch Sử

Đình Phú Cang tọa lạc trên địa phận xã Vạn Phú, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa. Đây là ngôi đình cổ hàng trăm năm qua vẫn lưu giữ những giá trị văn hoá, lịch sử của quá trình hình thành cộng đồng người Việt. Không chỉ có công trình kiến trúc giàu tính dân tộc, mà còn là địa danh lịch sử đã gắn liền với những cột móc lịch sử mà nhân dân Vạn Phú cũng như người nhân Khánh Hòa nói chung, đây là một điều mà họ luôn luôn tự hào.

Đình Phú Cang là tên gọi gắn liền với tên làng Phú Cang (hay còn gọi là thôn Phú Cang) thuộc xã Vạn Phú, đình là nơi của những cư dân người Việt di cư vào đây xây dựng vào khoảng cuối thế kỉ XVII, đầu thế kỷ XVIII để thờ Thành Hoàng làng, phối thờ Thiên Y Thánh Mẫu, Tiền Hiền, Hậu Hiền (những người có công khai khẩn đất đai, quy dân, lập ấp, tạo dựng xóm làng) và thờ các liệt sĩ là con dân của làng đã hy sinh trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.

Năm 1998, Đình Phú Cang được Bộ Văn hóa Thể thao công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Trong số 248 đình làng ở Khánh Hòa, di tích lịch sử đình Phú Cang chính là địa điểm du lịch Nha Trang được khá nhiều du khách biết đến.

Những du khách đến đây là những người yêu thích tìm hiểu và khám phá những nét đẹp, các giá trị văn hóa lịch sử truyền thống. Đình Phú Cang tọa lạc trong một khuôn viên rộng rãi, thoáng mát với nhiều cây xanh, ngôi đình này được thiết kế theo lối kiến trúc đặc trưng của miền Bắc và Trung Bộ. Đến với thành phố Nha Trang này, còn gì tuyệt vời hơn khi bạn được thăm một ngôi đình cổ nhỏ nhắn nằm trong một làng quê đầy thanh bình. Với nét cổ kính cùng không khí trang nghiêm sẽ khiến bạn cảm thấy thích thú và muốn tìm hiểu nhiều hơn.

Từ Trung tâm thị trấn Vạn Giã, huyện Vạn Ninh theo quốc lộ 1A ngược ra Bắc tại điểm giao lộ giữa Quốc lộ 1A và đường sắt Bắc- Nam đi ngang qua, rẽ tay trái về phía Tây cách khoảng hơn 300m là đến đình Phú Cang.

Năm 1885, hưởng ứng chiếu Cần Vương chống Pháp của vua Hàm Nghi, phong trào Cần Vương ở Khánh Hòa được các sĩ phu, văn thân yêu nước đứng lên tập hợp quần chúng nhân dân chống Pháp. Lãnh đạo phong trào là Bình Tây Đại tướng Trịnh Phong, và Phó tướng – tổng trấn phía Bắc Trần Đường. Ở Vạn Ninh và Ninh Hòa với sự chỉ huy của Tổng trấn Trần Đường đã đánh cho Pháp nhiều phen kinh hoàng và đình Phú Cang là nơi tập hợp quân sĩ tập luyện để đánh Pháp từ đèo Cả trở vào.

Do thực dân Pháp được trang bị những vũ khí tối tân, còn nghĩa quân chỉ chủ yếu sử dụng vũ khí thô sơ nên thế lực của nghĩa quân yếu dần và bị thực dân Pháp đàn áp, chính vì thế nghĩa quân phải rút lui.

Đến năm 1886, quân Pháp không bắt được Trần Đường, nên ra sức đàn áp nhân dân và người nhà của Ông, nên Trần Đường đã ra mặt đầu hàng để thực dân Pháp không đàn áp nhân dân nữa. Chúng đã giết ông và chặt đầu đem đi bêu rếu ở chợ nhằm uy hiếp phong trào yêu nước. Sau khi ông chết, nhân dân đã đưa bài vị của Ông về thờ tại đình Phú Cang, đây là tấm lòng thành kính và tri ân vị anh hùng của địa phương.

Năm 1930, Đảng cộng sản Việt Nam ra đời đã lãnh đạo phong trào cách mạng yêu nước của nhân dân ta. Năm 1936, một số Đảng viên Đảng Cộng sản đang hoạt động tại quê nhà, trong đó có đồng chí Mai Dương đã tập hợp các đồng chí đảng viên tại đình Phú Cang để thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên tại huyện Vạn Ninh. Từ đây, đình Phú Cang cũng chính là cơ sở hoạt động của Đảng bộ huyện Vạn Ninh trong suốt thời kỳ kháng chiến chống Pháp đến khi giành được độc lập dân tộc.

Giai đoạn 1945 – 1954, để chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân, tổ chức Việt Minh đã tập hợp những thanh niên ưu tú, yêu nước để tập luyện vào ban đêm và đình Phú Cang chính là nơi luyện tập của tự vệ, du kích địa phương, tăng cường cho cho Mặt trận Nha Trang – Khánh Hòa trong 101 ngày đêm chống Pháp (từ 23/10/1945 – 02/02/1946). Bên cạnh đó, đây cũng là bổ sung lực lượng cho đơn vị 365 của Liên khu. Lực lượng này đã tham gia chiến đấu dũng cảm tạo và nên nhiều trận đánh oanh liệt như diệt xe tăng, xe bọc thép của Pháp ở đèo Cổ Mã.

Thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đình Phú Cang vẫn là địa điểm gắn liền với cách mạng ở địa phương. Tại đây là nơi nuôi dấu cán bộ cách mạng, tiếp nhận thương binh của trận đánh tết Mậu Thân năm 1968.

Những năm 1971 – 1972, đình Phú Cang là căn cứ cơ sở cách mạng của các đồng chí ở căn cứ địa cách mạng Đá Bàn (Ninh Hòa – Vạn Ninh), hoặc từ Vạn Ninh qua đèo Cổ Mã sang Phú Yên. Từ những cơ sở hầm bí mật trong xã Vạn Phú và các xã lân cận, đây là địa điểm cung cấp tài liệu về chủ trương, chính sách của Đảng tuyên truyền, chỉ đạo cho cuộc kháng chiến ở các cơ sở cách mạng địa phương.

Mặc du qua bao thời gian, đình vẫn còn giữ những nguyên dấu tích đáng quý và đã trải qua những thăng trầm của lịch sử, nếu có dịp đến Vạn Ninh bạn đừng quên ghé thăm Đình Phú Cang Nha Trang để cảm ơn những người xưa đã mang lại cho mình một cuộc sống an lành, bình yên quý giá.

Đình được xây dựng trong một khuôn viên khá rộng và thoáng, diện tích tổng thể khoảng 1.700m2, và bài trí theo lối kiến trúc thường thấy của những mái đình nơi làng quê Việt Nam.

Gian chính có diện tích khoảng hơn 70m2 với chiều dài 9m, chiều rộng 8m, được kết cấu theo mô hình đình làng truyền thống với tứ trụ gồm 16 cột gỗ, phân bố thành bốn hàng cách đều nhau.

Mái đình được lợp ngói vảy cá, sân lát gạch và bao xung quanh là cây cối um tùm, tươi tốt. Phía trên cửa ở mặt trước của đình được chạm khắc trên gỗ với những hoa văn tinh xảo và tỉ mỉ. Chính giữa có tấm biển khắc gỗ với ba chữ uy nghiêm “Phú Cang Đình”.

Đại đình được xây dựng theo kết cấu truyền thống với bộ khung gỗ có 04 cột gỗ lớn chính giữa trông rất uy nghiêm, vững chắc đỡ lấy hệ mái có cổ lầu là kiến trúc truyền thống của Khánh Hòa. Cùng với mái ngói âm dương, hệ cửa theo kiểu “Thượng song hạ bản” và những hình tượng của các linh vật như: lưỡng long tranh châu, con nghê, con dơi trên đỉnh mái, bờ dải và các đầu đao nổi bật lên nền trời xanh biếc. Từ ngoài nhìn vào di tích gồm các công trình kiến trúc: Nghi môn (cổng), Án phong, Đại đình, nhà Đông, nhà Tây. Đó là những giá trị kiến trúc nghệ thuật cổ đặc sắc của đình làng Việt Nam.

Đình thờ thành hoàng với danh hiệu là Dục Bảo Trung Hưng Linh Phò ban cảnh Thành Hoàng chi thần, các vị tiên hiền, bàn thờ bà mẹ xứ sở Thiên Yana (vị thần được cư dân miền Nam Trung Bộ tôn kính và thờ phụng).

Đây là những vị thần có công lao lớn với nhân dân trong suốt quá trình mở mang bờ cõi, mở làng, lập ấp và phát triển của vùng đất Vạn Ninh. Đồng thời từ ngôi đình này, bao thế hệ con em của xã đã sát cánh cùng nhau cùng tham gia chống giặc ngoại xâm và hoạt động cách mạng trong cuộc kháng chiến trường kỳ với những chiến công hiển hách.

Đặc biệt, đình có thờ bài vị của phó tướng – tổng trấn Trần Đường, người gắn liền tên tuổi với phong trào Cần Vương cuối thế kỷ 18. Trong suốt thời kỳ vua Hàm Nghi lãnh đạo phong trào Cần Vương, Tổng trấn có công đức to lớn trong việc tập hợp nông dân, binh lính để đánh Pháp. Vì vậy, ông được nhân dân của vùng Vạn Ninh vô cùng tôn kính.

Trong thời kì phong kiến, vào các thời vua Nguyễn, đình làng Phú Cang đã nhiều lần nhận sắc phong, đó là quả chuông cổ và một chiếc trống lệnh. Hiện nay, đình vẫn còn lưu giữ được hai sắc chỉ do vua Thành Thái và vua Duy Tân nhà Nguyễn phong tặng. Trong hai cuộc kháng chiến chống quân xâm lược, đình làng Phú Cang cũng là nơi để che giấu, bảo vệ các chiến sĩ cách mạng. Thời đó, trong đình còn có một tổ chuyên sản xuất vũ khí để cung cấp cho lực lượng cách mạng địa phương chiến đấu chống lại kẻ thù và bảo vệ quê hương.

Đình Phú Cang chính là nơi ghi dấu những giá trị lịch sử đáng quý. Nếu có dịp đến Khánh Hòa thì bạn không quên ghé thăm Đình Phú Cang, để được ngắm lại một ngôi đình quê khiếm tốn đã có từ lâu đời, vẫn còn đó giữa dòng đời bon chen xuôi ngược được lưu giữ nhiều giá trị lịch sử quý báu.